Regions
Region GEMER
Granice geograficzne regionu Gemer wyznaczają źródła Hronu na północy i szczyty Cerovej vrchoviny na południu, tunel Soroška na wschodzie i serpentyny pod miejscowością Ožďany na zachodzie. Gemer graniczy z parkami narodowymi Słowacki Raj i Płaskowyż Murański (Muránska planina), od południa zaś rozpościera się przepiękny Kras Słowacko-Węgierski (Slovenský kras).
Jeśli relaks w leśnej głuszy, górach, nad bystrymi potokami i na górskich łąkach, pośród błękitnej toni jezior i stawów sprawia Wam przyjemność, tutaj znajdziecie wszystko, czego trzeba do szczęścia. Gemer to region wiekowych świątyń, pałaców i dworów ziemiańskich. Dopełnieniem lokalnego kolorytu jest dobrze zachowana architektura ludowa. Na północy dominuje budownictwo drewniane – zrębowe chaty, na południu zaś murowane domy z charakterystycznymi białymi filarami i gankiem, pod którym u schyłku upalnego lata suszą się girlandy czerwonej papryki i kolby złotej kukurydzy. Kościoły – katolickie i ewangelickie – kryją w swoich murach cenne zabytki: renesansowe i barokowe ołtarze, kazalnice, chrzcielnice, posągi i obrazy. Unikalnym świadectwem twórczości ludowej są ławki kościelne i malowane stropy z bogatą ornamentyką. Region, a dokładniej Rudawy Spisko-Gemerskie słynęły niegdyś z wydobycia i obróbki rud metali szlachetnych i użytkowych. Prawdziwym bogactwem tego obszaru są niezwykłe jaskinie krasowe i lodowe ukryte w podziemiach trzech parków narodowych: Słowackiego Raju, Słowackiego Krasu i Płaskowyżu Murańskiego. Spośród nich prawdziwymi unikatami na skalę świata są Dobszyńska Jaskinia Lodowa i Ochtyńska Jaskinia Aragonitowa.
Najbardziej znane miejsca
Odwiedzając Gemer trudno nie zauważyć, że jest to region o bogatych tradycjach górniczych. Przez całe stulecia na tym obszarze wydobywano cenne rudy metali – miedź, nikiel i kobalt. Pozostałością górniczej historii jest dawna osada Stratená czy słynne miasteczko górnicze Dobšiná. Nawet rynek i bogate kamienice największego miasta regionu leżącego w kraju koszyckim, czyli Rożniawy są świadectwem wielkiego zainteresowania niemieckich przemysłowców eksploracją podziemnego bogactwa. Ekspozycja górnictwa i hutnictwa Gemeru przedstawia przekrój przez historię obu przemysłu górniczego i hutniczego od czasów prehistorycznych po współczesność, a także pierwotne narzędzia pracy, środki transportu, górnicze urządzenia pomiarowe czy dawne oświetlenie. Na wystawie Górnicze stanowiska pracy można z kolei zobaczyć na czym polegała praca pod ziemią, a w Centrum Doświadczeń Górniczych znajdują się prawdziwe unikaty – trzeci najstarszy walec parowy na świecie i jedyny parowy samochód ciężarowy marki Škoda Sentinel na Słowacji.
Żaden prawdziwy turysta nie przepuści okazji do zwiedzenia przesiąkniętych historią zabytków, takich jak średniowieczny, pierwotnie gotycki zamek Krásna Hôrka. Niedaleko stąd znajduje się secesyjne mauzoleum rodu Andrássy. Dalej warto ruszyć na sam skraj Kotliny Rożniawskiej, do miejscowości Betliar. Właśnie tu, pośrodku parku w stylu francuskim, wznosi się chyba najsłynniejszy pałac rodu Andrássy. Został on zbudowany na początku XVIII wieku w stylu renesansowo-barokowym. Obecnie mieści się w nim muzeum i unikalna biblioteka, której półki mieszczą ponad 20 tysięcy woluminów.
Najciekawsze zabytki z okresu gotyku w regionie łączy szlak gotycki, który prowadzi aż na Spisz. https://www.terraincognita.sk/tip-na-vylet-21-za-panmi-z-gemera/
W trakcie podróży po Gemerze nie sposób nie natknąć się na unikalny chroniony pomnik przyrody nieożywionej, jakim jest największa jaskinia lodowa i pierwsza jaskinia z oświetleniem elektrycznym w Europie (od 1887 roku), czyli Dobszyńska Jaskinia Lodowa. Ochtyńska Jaskinia Aragonitowa ma co prawda zaledwie 300 m długości, ale za to jej aragonitowa szata zachwyca swoją oryginalnością. W podziemnych korytarzach między Słowacją a Węgrami znajduje się także jaskinia Domica, która słynie z licznego występowania nietoperzy (około 1500 osobników należących do 16 gatunków). Ciekawą atrakcją tej jaskini jest również możliwość przepłynięcia łódką podziemnej rzeki Styks. Jeśli z Domicy wyruszycie na wschód, nie przegapcie jaskini Gombaseckiej. Jej specyfiką jest z kolei tzw. Czarne Wywietrzysko. Kolejna jaskinia, którą można zwiedzać bez przewodnika, to Silická ľadnica z całoroczną szatą lodową w dolnych piętrach. Jest najniżej położoną jaskinią lodową w strefie klimatu umiarkowanego na świecie. Jaskinia Krasnogórska może się z kolei poszczycić imponującym stalagmitem o wysokości 32,7 metra, który jest jednym z największych na świecie.
Gemer to region zrębowych chat, przyjaznych ludzi mówiących charakterystycznym dialektem i urzekającej przyrody. Najwyższym punktem kraju koszyckiego jest szczyt Stolica (1476 m n.p.m.). Uwagę przykuwa także majestatyczny Veľký Radzim (990 m n.p.m.).
Miejscem wartym odwiedzenia jest także dom rodzinny pisarza i zbieracza słowackich bajek ludowych, Pavla Dobšinskiego, w miejscowości Kobeliarov.
Mniej znane miejsca
W Rożniawie warto zwrócić uwagę na wieżę strażniczą i ratusz.
Na południe od Rożniawy znajduje się niecodzienne zjawisko przyrodnicze – jezioro Farárova jama, a z kolei na wschód od miasta można zobaczyć husycki kościół Lúčka, który niegdyś służył do obrony Janowi Jiskrze z Brandysa i jego wojskom składającym się z dawnych husytów, czemu świątynia zawdzięcza określenie „husycka”.
W miejscowości Kováčová znajduje się muzeum Młyn Wodny. Młyn należał niegdyś do rodu Andrássy z Krásnej Hôrki. Zachowało się w nim oryginalne wyposażenie i urządzenia używane do przemiału ziarna na mąkę.
Koceľovce położone w dolinie potoku Hankovskiego to miejscowość założona przez niemieckich osadników, którzy przybyli na te tereny zakładać kopalnie. Najcenniejszym zabytkiem wsi jest gotycka świątynia z pierwszej połowy XIV wieku.
Ranczo pod Ostrą Skałą (Ranč pod Ostrou skalou ) znajduje się niedaleko Dobszynskiej Jaskini Lodowej. Zajmuje się hodowlą krów i różnych ras koni. Oferuje naukę jazdy konnej dla początkujących i zaawansowanych. Wychodząc naprzeciw potrzebom bardziej wymagających klientów, ranczo organizuje jedno- i kilkudniowe wyprawy w siodle z możliwością obozowania na łonie natury.
Niedaleko Jablonova nad Turňou znajduje się popularna atrakcja – średniowieczny spichlerz Granárium. W miejscowości Krásnohorská dlhá lúka warto odwiedzić Dom Rzemiosł, w Rejdovej zaś Muzeum Kultury Tradycyjnej, a w Štítniku Zamek Wodny, twierdzę, która w przeszłości była otoczona rozległymi moczarami i miała chronić przed najazdami tureckimi.
Wszystkich miłośników adrenaliny, prędkości i wyśmienitej zabawy zapraszamy na tor gokartowy w Plešivcu (16 km od Rożniawy). Dla doświadczonych zawodników i zainteresowanych dostępna jest trasa o długości 650 metrów. Na jazdę konną można się wybrać do stadniny koni w Brzotínie.
Kuchnia
Ten specyficzny region, ciągnący się wzdłuż granicy z Węgrami, łączący wschodnią i zachodnią Słowację, posiada bogate dziedzictwo kulinarne. W jego kuchni można znaleźć wszystko, począwszy od tradycyjnych potraw aż po lokalne finom csemege, czyli lukulské kúsky. Wpływy węgierskie uwidaczniają się zwłaszcza w potrawach z mięsa wołowego, kaczek i gęsi. Spośród zup warto wspomnieć tę bazującą na kwaśnym mleku, zupę owocową z pigwy i zupę na baraninie. W tutejszej kuchni często goszczą smalec wieprzowy i olej. Charakterystyczny aromat uzyskuje się dzięki dodatkowi cebuli, mielonej papryki i majeranku. Do wielu potraw podaje się knedliki przygotowywane z mąki i drożdży lub ciasta ziemniaczanego. Ciekawostką są także sosy na bazie warzyw. Przy całej tej różnorodności jedno wydaje się pewne: miejscowi preferują jedzenie w kształcie kulek. Gemerské guľky, mające kształt kulek, to potrawa górników i drwali. Przygotowuje się je z ziemniaków i tłustej wędzonki. Kulki pływają w sosie pomidorowym albo podawane są w towarzystwie kiszonej kapusty i sosu. Nie sposób pominąć też słodkich okrąglutkich twarogowych knedli z morelami znanych jako gombolce, klusek na parze zwanych parené buchty z nieodłącznym powidłem śliwkowym lub makiem. Zwróćcie uwagę na kształt makaronu dodawanego do zup. To stożki z charakterystycznymi żłobieniami. Do przygotowania takiego makaronu używa się wrzeciona i płochy tkackiej. Z kaszy kukurydzianej robi się tutaj kluski z makiem, znane jako škorce s makom. Z mąki chlebowej wypiekane są drożdżowe placki, które kryją się pod nazwą posuchy. Drożdżowy jest także hubovník – słony placek nadziewany grzybami. Jednym z kulinarnych zaskoczeń jest sos agrestowy podawany, co ciekawe, w towarzystwie steków. Wśród mocnych trunków dużą popularnością cieszy się tradycyjny rozgrzewający napitek zwany hriata pálenka.
Wyroby regionalne
Produkty typowe dla regionu powstawały w malowniczych wioskach. Vyšná Slaná i Rejdová są przykładami bogatych zwyczajów i tradycji folklorystycznych. W Rejdovej można podziwiać oryginalne budownictwo ludowe, a sama miejscowość stała się ewenementem etnograficznym na skalę całego kraju. Produktem regionalnym są tkane dywaniki i koronka klockowa. Mieszkańcy regionu byli znani z szycia kożuszków, wsławili się też w snycerce i druciarstwie. Dlatego właśnie tutaj najlepiej kupić na pamiątkę drewnianą zabawkę lub jakiś artystyczny przedmiot pochodzący z warsztatu kowalskiego czy druciarskiego. Garncarstwo dawało niegdyś zatrudnienie wielu mieszkańców regionu, dlatego warto wybrać także coś z bogatych kolekcji gemerskiej ceramiki – misę czy dzban. Dużą popularnością cieszą się nadal skórzane wyroby pasterskie, sakwy, torby czy bukłaki, a także jakościowe dachówki. W czasach feudalnych w regionie, a konkretnie w Dobšinie, Rożniawie, Štítniku i Vlachovie funkcjonowało kilka warsztatów ludwisarskich, dlatego z podróży po Gemerze można zabrać na pamiątkę symboliczny dzwoneczek.
